Szkoła Pisania Ikon

Lp.

Data/godziny/

wykładowca

Główne treści wykładu

1.

8.10.2022

8.30-12.00

ks. dr Szymon Górski

„Sobory przed podziałem Kościoła”.

„Spór ikonoklastyczny i jego przezwyciężenie”

2.

5.11.2022

8.30-12.00

ks. dr Adam Wilczyński

„Hezyhazm i modlitwa Jezusowaa”.

„Filokalia”.

Słowo hezychazm (gr. hezychia) oznacza pokój serca, pokój wewnętrzny, medytację. Hezychazm jest nazywany także modlitwą Jezusową lub nieustanną lub modlitwą serca.

Ten sposób modlitwy ukształtował się ostatecznie na Bliskim Wschodzie oraz w Grecji między XIII a XIV wiekiem. Jego początki wiążą się jednak z praktykami mnichów z pierwszych wieków, zamieszkujących pustynie w Egipcie, Palestynie i Syrii. Największym zbiorem tekstów poświęconych hezychazmowi jest „Filokalia” – antologia pism duchowych chrześcijańskiego Wschodu. W czasie wykładów będzie przeprowadzona analiza ważniejszych tekstów Filokalii, które staną się podstawą do właściwego spojrzenia na temat hezychazmu.

Filokalia to najważniejsza wschodniochrześcijańska antologia pism o modlitwie serca. Zawiera teksty starożytne i średniowieczne z obszaru kultury grecko-bizantyńskiej. Od kilku stuleci są one równie ważne także dla duchowości zachodniego chrześcijaństwa.

Jego znajomość jest niemal konieczna do właściwego tworzenia i interpretowania ikon. Rozświetla ono także najtrudniejsze zawiłości życia duchowego. Na zajęciach zostaną zaprezentowane najważniejsze teksty chrześcijańskich pisarzy, które wpłynęły na ukształtowanie się w tradycji wschodniej modlitwy serca.

3.

10.12.2022

8.30-12.00

o. dr hab. Jan P. Strumiłowski

„Chrystologia ikony. Chrystus w ikonografi”.

„Mariologia ikony. Matka Boża w ikonografii”.

Wśród różnych przedstawień ikonicznych wiodącym tematem jest przedstawienie naszego Pana Jezusa Chrystusa. Różne wizerunki przedstawiają różne aspekty i znaczenia tego kim jest Chrystus Pan. Na wykładzie, na podstawie różnych ikon, dowiemy się jaką prawdę o Zbawicielu ukazują konkretne przedstawienia. Ponadto postaramy się odczytać prawdę o Chrystusie w ikonach, które pozornie nie mają z Nim związku. W tradycji ikonopisarskiej jednym z fundamentów jest prawda, że wykonywanie ikon jest w ogóle możliwe dzięki Chrystusowi. Tę prawdę postaramy się odczytać z samego znaczenia istoty ikon.

Drugim tematem co do ważności w ikonach jest osoba Najświętszej Maryi Panny. Przedstawienia Maryjne, podobnie jak przedstawienia Chrystusa, różniąc się między sobą kładą nacisk na różne aspekty i perspektywy spojrzenia na Bogarodzicę. Maryja przez Ojców Kościoła często była nazywana współcielesną Chrystusowi, przez co w oczywisty sposób znajduje ona miejsce w ikonografii, która zrodziła się z faktu wcielenia. Ponadto w ikonografii Maryja jest przedstawieniem nie tylko Matki Boga i prawdy objawionej o niej, ale też jest symbolem Kościoła i nośnikiem prawdy dogmatycznej o Kościele. Na wykładach poznamy te wielorakie znaczenia ikon maryjnych.

4.

7.01.2023

8.30-12.00

dr hab. Piotr Rosiński

„Renesans Paleologów”

„Ikona postbizantyńska: Serbia, Mołdawia, Kreta”.

Sztuka czasów Paleologów - dynastii panującej w XIII – XV w., wielość zjawisk artystycznych, bogactwo życia kulturalnego, nowe sposoby obrazowania; mozaiki i freski – Szkoła serbska (cerkwie: Studenica, Mileševa, Sopoćani) Szkoła Milutina (cerkwie: Ochryda, Staro Nagoričane); Konstantynopol - mozaiki i freski - kościół Zbawiciela w Chora (Kariye Camii); Grecja - Saloniki, Góra Athos, Mistra; rozkwit hezychazmu (palamizmu) - 2 poł. XIV w. - późny okres Paleologów.

Ikony z obszaru bałkańskiego. Serbia, Rumunia (Mołdawia), Kreta; okres podbojów krajów bałkańskich przez Turków; narzucanie islamu, szkody w kulturze ortodoksyjnej; przetrwanie tradycji bizantyńskiej (zachowanie języka, wiary, tożsamości).

5.

11.02.2023

8.30-12.00

dr hab. Piotr Rosiński

„Ikony i mozaiki XI – XIII wiek”

„Malowidła ścienne bizantyńsko-ruskie w Polsce (Kraków, Sandomierz, Lublin

Ikony mozaikowe, Konstantynopol – Hagia Sofia, Sycylia, Wenecja, Faras; ikony hagiograficzne; ikony krzyżowców.

Czasy panowania Władysława II Jagiełły; znaczenie dla upowszechnienia sztuki bizantyńskiej w Polsce – wprowadzenie do kościołów katolickich bizantyńsko-ruskich malowideł ściennych; zachowane cztery zespoły malowideł: Kaplica zamkowa Świętej Trójcy w Lublinie, Kolegiata w Wiślicy, Katedra w Sandomierzu.

6.

11.03.2023

8.30-12.00

dr hab. Piotr Rosiński

„Ikona ruska i rosyjska. Sztuka imperium moskiewskiego XV-XVII wiek”

„Ikony XIX wieku. Malarstwo neobizantyńskie”

Teofan Grek. Nowogród Wielki, Moskwa, freski, ikony, miniatury; malowidła w kościołach m.in. Konstantynopol, Chalcedon, Moskwa-Kreml; sztuka Nowogrodu Wielkiego, warsztaty ikonowe; Andrzej Rublow, Dionizy; ikony okresu panowania Iwana IV Groźnego, ikony Rusi Kijowskiej; Szkoła Stroganowów; Szkoła Godunowów.

Rosja - ruch odrodzenia, odkrywanie narodowej historii; powrót do obrazów, które dotąd uważano za zbyt „skromne” i „przestarzałe” (monastyry – mnisi („starcy”)); nasilenie po zwycięstwie nad Napoleonem; dążenie do odrodzenia stylu bizantyńskiego w religijnej sztuce rosyjskiej; rozpowszechnienie się nowych tematów ikonograficznych, szczególnie „maryjnych”; malarstwo neobizantyńskie (neobizantynizm) – pierwsze dekady XIX w., romantyczne pragnienie zbliżenia sztuki do religii, fascynacja średniowieczem; atrakcyjność sztuki bizantyjskiej – teatralność, bogactwo form dekoracyjnych; styl modny w świątyniach żydowskich; alternatywa dla neoklasycyzmu.

7.

8.04.2023

8.30-12.00

Igor Wieremiejuk

„Ikonografia wschodniochrześcijańskich hymnów liturgicznych”

„Greckie i cerkiewnosłowiańskie inskrypcje na ikonach”

Wykład ma na celu zapoznanie słuchaczy z mało znanym obszarem malarstwa ikonowego, który stanowią przedstawienia wschodniochrześcijańskich hymnów liturgicznych. Omówieniu treści i teologicznej wykładni hymnów wykonywanych podczas liturgii towarzyszyć będzie analiza ikonografii ich malarskiego ujęcia oraz próba odpowiedzi na pytanie o miejsce i funkcję tych wizerunków  w przestrzeni liturgicznej.

Słuchacze wykładu będą mieli okazję poznania integralnego i jednocześnie enigmatycznego elementu przedstawienia ikonowego jakim są inskrypcje. Analiza treści greckich i cerkiewnosłowiańskich napisów odnoszących się do imion świętych, epitetów, tekstów na zwojach i kodeksach, sygnatur oraz autorskich poematów modlitewnych zaznajomi uczestników z bogactwem świata słowa w ikonie, ukazując nowe obszary znaczeniowe wizerunków.

8.

6.05.2023

8.30-12.00

Mgr Nadzieja Jaskółka

„Przemienienie Pańskie w perspektywie duchowości artysty”

„Ikona Trójcy świętej A.Rublowa jako wyraz poszukiwania obrazu niewyobrażalnego”

Ikona Przemienienia Pańskiego często bywa pierwszą ikoną, którą wykonuje ikonopisarz, prosząc o przemienienie swoich zmysłów. Uważa się, że ta ikona najlepiej wyraża istotę teologii ikonopisarstwa, jednocześnie będąc mocno powiązaną z mistycznym nurtem Kościoła Wschodniego – hezyhazmem. Na wykładzie przyjrzymy się ikonie Przemienienia w kontekście duchowości ikonopisarza, który mimo że żyje w świecie pełnym ciemności, to jednak uczy się wszystko widzieć w perspektywie Bożego światła.

Ikona Trójcy Świętej Andrzeja Rublowa bez wątpienia jest przykładem tak estetycznego, jak i teologicznego szczytu geniuszu ikonopisarskiego. Pozornie ikona ta przedstawia ilustrację do znanej opowieści ze Starego Testamentu, kiedy trzech przybyszów odwiedziło Abrahama pod dębami Mamre (Rdz 18, 1-15). Kościół w tych mężach rozpoznał obraz Trójcy Świętej, a ikona, o której będziemy mówić, podejmuje próbę, przez dostępne naszej percepcji środki wyrazu, ukazać coś niewyrażalnego, transcendentnego. Udało się to na tyle, że Sobór Stu Rozdziałów uznał tę właśnie ikonę za wzór w pełni kanonicznego przedstawienia Trójcy Świętej.

Na wykładzie zapoznamy się ze specyfiką tej ikony i podejmiemy próbę zrozumienia tego, co z wiary Kościoła w tajemnicę Trójcy Świętej może ona nam przekazać.

9.

1o.06.2023

8.30-12.00

o. dr hab. Jan P. Strumiłowski

„Duchowe znaczenie krzyża i ofiary w duchowości ikonopisarza”

„Duchowe i teologiczne znaczenie architektury sakralnej – Bóg czy człowiek”

Centrum naszej wiary jest Misterium śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. W krzyżu i Zmartwychwstaniu najpełniej objawiła się nam prawda Boga. Zatem te dwa elementy są nieodzowne zarówno dla pracy ikonopisarza jak i dla duchowości każdego chrześcijanina. Proces tworzenia ikony, który jest artystycznym i duchowym procesem odwzorowywania rzeczywistości odkupionej i przemienionej musi zatem zakładać pewnego rodzaju współuczestnictwo w akcie odkupienia człowieka, które dokonało się na krzyżu. Na wykładzie poznamy niebezpieczeństwa związane z głoszeniem i przeżywaniem „ewangelii bez krzyża” oraz dowiemy się o konieczności i znaczeniu praktyk pokutnych, które mają nas wszczepiać w to najświętsze Misterium Naszego Pana.

Podobnie jak na przestrzeni wieków rozwijał się kanon ikonograficzny oraz towarzysząca mu forma estetyczna, podobnie rozwijał się także styl architektoniczny, dzięki któremu wznoszono świątynie stanowiące naturalną przestrzeń dla ikon. Na wykładzie poznamy teologiczne znaczenie różnych stylów architektonicznych, dowiemy się o zasadniczych różnicach w teologii architektury wschodniej i zachodniej, a także podejmiemy refleksję nad nowożytnym upadkiem architektury i sztuki sakralnej, które mają ogromne znaczenie dla właściwego rozumienia sztuki ikonopisarskiej.